Krótkie podsumowanie z licznymi odniesieniami do wcześniejszych wpisów
Masą rządzi energia. Ale, żeby nie było tak prosto i łatwo, całym Wszechświatem, a zatem i naszym istnieniem, rządzi podobno hipotetyczna ciemna energia. O niej było we wpisie nr 23. Tu pozostańmy przy ziemskich realiach. Najbardziej pierwotną energią jest (ale może się mylę) energia pola grawitacyjnego. To grawitacja trzyma nas na Ziemi, i to grawitacja doprowadziła do powstania Ziemi, wcześnej również Słońca, a jeszcze wcześniej innych gwiazd i planet.
„Historia Ziemi ma swój początek po utworzeniu się naszego Słońca (około 4,6 mld lat temu) z materii po wybuchu supernowej. Słońce powstało z zapadającej się pod działaniem sił grawitacyjnych chmury zawierającej pierwiastki (wszystkie, jakie znamy) w postaci gazowej oraz pyłu (drobin skalistego materiału). Grawitacyjne zagęszczenie się materii doprowadziło do jej rozgrzania się do temperatury inicjującej reakcje termojądrowe. Reakcje te oraz wystarczająco duża masa materii sprawiły, że zapaliło się Słońce. Przypuszcza się, że w procesie tym zasadniczą odegrała niewidoczna struktura ciemnej materii” (akapit z wpisu nr 15).
I tu koło się zamyka, bo grawitacja i inne siły rządzące masą swoją moc czerpią właśnie z masy. Pozostaje to w zgodzie ze słynnym równaniem Alberta Einsteina dotyczącym równoważności energii i masy, e = mc2. Na pytanie, co było pierwsze, fizycy teoretyczni i astrofizycy odpowiadają, że pierwsza mogła być jednak energia (wpis nr 13).
Wróćmy jednak na Ziemię dla analizy jak energia ukształtowała nasze ludzkie życie. Oczywiście pierwsze miejsce przypada energii słonecznej; bez niej nie byłoby tak bujnego rozwoju życia na Ziemi. Ale przełomowym wydarzeniem dla rozwoju Homo sapiens, a w szczególności ludzkiego mózgu, było opanowanie energii ognia dla przygotowywania pokarmu (wpis nr 6).
Kolejne nasze źródła energii – woda i para wodna doprowadziły do przejścia od rękodzielniczej technologii wytwarzania dóbr do ich produkcji przemysłowej. To był wielki skok w rozwoju ludzkości, który można porównywać do opanowania rolnictwa i przejścia od koczowniczego do osiadłego trybu życia. Epoka przemysłowa uruchomiła masową przeprowadzkę ludności wiejskiej do przemysłowych ośrodków miejskich w wieku XVIII i XIX.
Ale dopiero za sprawą energii elektrycznej nastąpił gwałtowny rozkwit przemysłu w wieku XX. Jej źródłem jest masa – masa węgla, ropy naftowej i gazu ziemnego. Niestety, ale energia elektryczna doprowadziła do przyspieszonej ucieczki Homo sapiens ze świata realnego do świata wirtualnego (wpisy nr 4 i 5). Nawiązując do wpisu nr 7, czy to dlatego Homo sapiens został „obdarzony” duszą, i to dla tego jego fizyczne jestestwo jest/staje się sprawą drugorzędną? Wyglada na to, że materia z formy masy wraca (?) do formy energii.